Tuesday, November 3, 2020


 OUPA WAT HET JY GEMAAK?
 
Vandat my oom Tokkie my van die insident in die Winburg se begraafplaas vertel het, het ek begin oplet na die doen late van die grootmense in die dorp.
Maar eers die begraafplaas storie.
Die "ou" begraafplaas is deesdae half in die dorp. Regoor die straat van die vrymesselaars se losie.
Daar word gesê dat Winburg die oudste dorp in die Vrystaat is. Dit maak die begraafplaas seker ook die oudste in die Vrystaat.
Synde half in die die dorp te wees, moes die munisipaliteit maar toesien dat dit in 'n goeie toestand gehou word. Dit is (was?) nogal 'n spoggerige plek. Marmer engele wat stip met wit, dooie oë staar na die half-skewe sandsteen randstene om die grafte. Geroeste gietyster kruise wat half vasgegroei is in die peperbome.
En dan was daar die Shniehage-familie se mausoleum. Niemand weet eintlik meer wat die geskiedenis van die familie was nie, behalwe dat almal laat die 1800' oorlede is. My oupa was die grofsmit op die dorp en het blykbaar die staaldeur van die mausoleum gemaak.
Dit was omtrent 1960 toe die munisipaliteit my oom Man bel. Sal hy asseblief gaan kyk wat fout is met die mausoleum se deur. Die ketting is af geroes en die deur staan half oop. Oom Man het die grofsmitbesigheid oorgeneem by my oupa wat jare gelede reeds oorlede is. Oom man stuur toe vir oom Tokkie, wat vir my oom Man werk, om die deur te gaan regmaak.
Oom Tokkie het maar altyd redelik maklik geskrik oor hy so bygelowig was.
Oom Tokkie sê sy nekhare het al klaar begin regop staan toe hy die begraafplaas se skreeuende hekkie oopmaak. Nadat hy 'n paar oomblike gestaan en die mausoleum betrag het, het hy versigtig nader gegaan.
Versigtig, en teen sy beterwete het hy stadig die deur oopgetrek en huiwerig ingeloer.
Hy sê dit was asof iemand hom teen sy agterkop met 'n ploegskaar geslaan het. (Een van sy werkies by smitswinkel was om boere se ploegskare skerp te maak). Dit hom 'n paar sekondes geneem om te verwerk wat hy voor hom gesien het.
Net aan die binnekant van die deur het 'n geraamte op die vloer gelê. Stukke witterige lap.
Aan die binnekant van die deur het die res van die witterige lap van 'n haak aan die binnekant van die deur gehang.
Oom Tokkie het nie juis 'n doktorsgraad in filosofie gehad nie, maar hy kon baie gou uitwerk watse toneel hom daar afgespeel het - miskien 'n paar dae nadat die mausoleum se deur finaal toegemaak was. Die deur was blykbaar taamlik dik en sekerlik klankdig.
Die Ford Falcon se bande het heelpad huistoe op die gruis strate gespin. Hy was direk huistoe.
Oom Man het toe maar iemand anders gestuur om die slot en ketting te vervang en die faktuur by die munisipaliteit gaan inhandig.
Hy't gedink dis miskien maar beter om nie te praat nie.Dit kon dalk net allerhande stories en ondersoeke tot gevolg hê.
Maar my vraag is: Wat het Oupa besiel om 'n haak aan die binnekant van die deur aan te bring?

ELEKTRISITEIT OP DIE PLATTELAND
 
 
Het jy al elektrisiteit gehoor? Ek het. Nee, regtig.
As jy langs een van Eskom se groot staal torings staan en jy druk jou oor teen die koue staal, hoor jy so 'n sagte " zzzzzzzzzz" geluid. Miskien is dit die gevolg van die vibrasie van die lang metaalgeleiers tussen die torings wat veroorsaak word deur die windjie. Ek weet nie.
Maar ek het 'n tannie geken wat elektrisiteit kon sien.
Sy het net langs die munisipale swembad in Winburg gebly. Op die erf aan die anderkant van haar erf het een van die groot staal torings gestaan.
My neef Koos was stadsklerk op Winburg. Ek moet erken ek weet vandag nog nie wat STADSklerk op klein plattelandse dorpie doen nie, behalwe dat Neef Koos elke Maandag-oggend dié tannie moes kalmeer.
Daars probleme met die elektriese kabels langs haar huis. Elke Sondag as sy van die kerk af kom, kon sy sien hoe drup die elektrisiteit van die kabels af op haar heining. Uit vrees vir skok, moes sy dan haar yster hekkie met 'n stokkie oopmaak. Kan die stadsraad nie asseblief iets doen aan die probleem nie?
Ds. Reynecke het my aangeneem en ek ken hom. Hy was baie kalm en besadig en ek dink nie die kerk het iets te doen gehad met haar visioene nie.
Dit het vir 'n paar weke aangegaan en toe het dit opgehou tot Neef Koos se verligting. (Wat hy toe daarna gedoen het om sy salaris te verdien, weet ek nie).
Ek glo daar is nog baie ou dierbare mense op die platteland wat nog soortgelyke ondervindings het.
Dit gebeur met die ouderdom en eensaamheid saam.
O ja, die munisipale swembad het ook gegrens aan die "ou" begraafplaas.

 

KUL JOU HIER; KUL JOU DAAR.
 
Hulle sê oom Swannie het nooit 'n steek werk in sy lewe gedoen nie - alhoewel hy een van die rykste mense op Winburg was.
Sy huis was een van die eerstes wat 'n "Amerikaanse" kombuis gehad het wat mens soms in tydskrifte gesien het. Vóór die middel 1960's, min of meer, het huise mos spense gehad waar die bulk van die kos in wit meel sakke en en Consul bottels gebêre was. Meel en suiker was in 20 liter blikke gestoor. Die tannies het dan 'n losstaande kombuiskas gehad waar al die breekware en messe-goed en kleiner houers met konfyt, koffie, ens gebêre was. 'n "Amerikaanse" kombuis is maar wat ons almal deesdae het.
Ek sal nooit oom Swannie se motor vergeet nie. So 'n plat, rooi gedoente met sulke opstaan vlerke weerskante van die reuse kattebak. Breë, wit ringe het die bande versier. Ek dink dit was 'n Plymouth, maar kan nie my kop op 'n blok sit nie. Toe hy die motor in Bloemfontein gaan haal het, was daar blykbaar net drie in die land.
Hoe hy ooit sy hoë lewensstyl op 'n wettige wyse kon regverdig sonder dat hy werk gehad het, weet ek nie.
Oom Swannie het met diamante gesmokkel. Almal het dit geweet en hy het dit blykbaar nooit ontken nie. Niemand kon hom egter ooit vang nie. Dit was eers jare nadat hy opgehou smokkel het, dat sy geheim vir sukses bekend geword het.
Theunissen, Winburg se buurdorp, het in daai dae van die land se produktiefste diamantmyne gehad en oom Swannie het blykbaar gereeld Theunissen-toe gery.
Winburg se golfbaan van hard gerolde gruis is (was?) aan die Noorde kant van die dorp net langs die kaasfabriek. (Al die klein dorpies het mos daai dae kaasfabrieke gehad. Ek dink groter dorpe en stede soos Kroonstad en Bloemfontein was te ver om melk na aan te ry. ) Langs die golfbaan se hek het 'n groot peperboom gestaan en dis waar oom Swannie sy diamante tydens sterk skemer vir harde kontant omgeruil het. Nêrens anders nie. Talle male het speurders van waar-ookal hom probeer betrap by die boom, maar hy was net te slim vir hulle. Sy tegniek was eintlik lagwekkend eenvoudig en dis miskien hoekom hy so suksesvol was.
Oom Swannie het 'n laaang rekkie gehad - van dié wat jy destyds in 'n golfballetjie gekry het. Een punt van die rekkie was bo in die boom vasgemaak en die ander punt aan die sakkie vasgemaak waarin die diamante gehou was en wat oom Swannie in sy hand gehou het. Hy het altyd maar gesorg dat hy heelwat vroeër as sy kliënte by die boom opgedaag het.
Wanneer die onderhandeling begin het, was hy seker uiters senuweeagtig en wakker. Die oomblik as hy onraad bemerk, het hy die sakkie laat los en die sakkie met die steentjies het dan opgeskiet in die boom in. Weg is die bewyse, Watse diamante? Dis dan net die speurders wat sit met 'n klomp geld.
Ek dink hierdie tegniek het later ook op ander plekke posgevat, of die regsdienaars het slim geword maar oom Swannie het geweet wanneer om op te hou en het tot sy heengaan in luuksheid geleef sonder dat hy ooit 'n steek "werk" gedoen het.

 

OM TE KAN SIEN
 
Na al die jare onthou ek, om een-of-ander rede die tannie se naam. Tannie Babs. Die vriendelikheid en warmte vanself. Dis miskien hoekom ek haar onthou.
Haar oë het met die jare só agteruit gegaan dat sy nie nie meer haar Bybel kon lees nie. Dit het haar eindeloos gefrustreer en bedruk gemaak.
Ek het 'n niggie by name "Meisie" in Winburg gehad. Sy was 'n paar jaar ouer as ek en 'n baie mooi mens in alle opsigte. Haar voorkoms het nogal herinner aan Jacqueline Bisset.
Sy het haar toe ontferm oor tannie Babs en haar Bloemfontein-toe gevat vir oogtoetse. Dit was nogal 'n omvattende uittog want in daai dae het die pad gegaan oor Bellspas en Brandfort. Die pad deur die Vrystaat soos ons dit vandag ken, was nog nie eers 'n droom nie.
'n Ruk later is die twee weer terug Blooemfontein-toe om die bril te gaan haal.
Dit was een van daai brille mat so 'n halfmaantjie aan die onderkant van die lense, sê Meisie.
Sy sê die heelpad huistoe het tannie Babs die bril opgesit en rondgekyk vir 'n rukkie; dan die bril afghaal en haar kop geskud. Dan weer die bril opgesit. Die oë was dik van trane. Meisie s'n ook.
Die volgende Sondag was sy in die kerk met die bril. En hét sy gesíng, hoor.
Die Maandag sien Meisie vir tannie Babs in die Afrikaanse Handelshuis, langs Volkskas.
Tannie Babs sonder haar bril.
"Nou waar's die bril dan, Tannie?" Uit die aard van die saak was Meisie baie bekommerd.
"Nee, dis Maandag."
"Ja?"
"Ek dra die bril net op Sondae. Ek is bang die bril raak te gou "op"gekyk. Wat doen ek dan? Ek wil nooit weer so halfblind wees nie"
Nouja. Dis hoe ek dit onthou. Natuurlik kan ek nie na 50 jaar presies die dialoog onthou nie, maar ek stel my voor dis hoe dit sou gewees het.
Dit is ook 'n ware "storie".

 

DIE AAP: OU-PRESIDENT CR SWART
 
Ontspan, dis nie wat ek bedoel nie.
Oom Blackie Swart, ons eerste Staatspresident se plaas was tussen Winburg en Brandfort.
Hy het baie by my oom Man, wat die smitswinkel in Winburg gehad het gekom en om hulp aangeklop. Soos om iets te prakseer wat warm water by oom Blakie se melkery kon voorsien sodat die werkers hulle hande kon was voor hulle begin melk het. Oom Man het toe voorendag gekom met 'n baie effektiewe masjien wat druppende ou olie verbrand het en nogal na 'n vuurpyl gelyk en geklink het.
Op 'n dag stap oom Blackie weer by die smitswinkel in. Hy het 'n bietjie van 'n probleem synde staatpresident te wees, verduidelik hy vir oom Man. Sy plaas se naam is mos De Aap.
Die naambordjie van sy plaas langs die hoofpad lyk so:
De Aap
C.R. Swart
Dis nie baie vlyend nie, het oom Backie gedink.
Ruil jy dit om, lyk dit só:
C.R. Swart
De Aap
Help nie juis veel nie.
Kan oom Man dalk aan 'n plan dink?
Nadat hulle gedink en kopgekrap het vir 'n geruime tyd,was die enigste oplossing maar om "C.R. Swart" alleen op die bordjie te hê.
Die publiek hoef mos nie te weet wat die plaas se naam is nie.
En so het oom Man 'n nuwe naambord vir Staatpresident CR Swart gemaak.

 


MY EERSTE EN LAASTE VUURPYL
 
Toe ek op hoërskool was, was ek maar taamlik alleen. My oudste broer was in Tukkies en my ander broer was eers in die vloot en later in Paul Roux by die magistraatskantoor. Ek het moeilik vriende gemaak.
'n Kliniese sielkunde het baie jare later vir my gesê ek sien myself nooit as deel van 'n groep nie. Always on the outside looking in. Ek dink hy was baie reg.
My grootste vriend in daai dae was Die Afrikaanse Kinderinsiklopedie.
Dit was my Google.
Die hele wêreld was opgesluit in die 10 volumes van die insiklopedie.
En dis waar ek gelees het hoe om buskruit te maak. Ek ken nie meer die verhoudings nie maar dis 'n mengsel van salpeter, fyn gemaakte houtskool ( of suiker) en blomswael. Maklik en vrylik beskikbaar.
Dis die mengsel wat ek sou gebruik as brandstof vir my vuurpyl. Of só het ek gedink.
Ons het destyds in 'n "semi-detached" huis gebly in Voortrekkerstraat in Winburg. Sien aangehegte foto ter illustrasie. (Ons huisie was egter baie meer beskeie). 'n Ou tannie en haar 5 jarige kleindogter het in die huis langs ons gebly. Stil, besadigde mense. Die twee identiese huise het 'n gemeenskaplike fasademuur aan die straat se kant gehad . Agter die muur, en tussen die huise was daar 'n een meter spasie. Dit het 'n lang, daklose gang tussen die huise gevorm wat aan die straat se kant toegebou was. Die ideale toetsterrein vir 'n missiel.
Ek het 'n oufietspomp halfpad gevul met die poeierbrandstof. (Ek sien NASA noem dit "solid fuel".)
Vir die neus van die vuurpyl het ek 'n stok in die groot oop kant van die pomp ingedruk.
Ek het die vuurpyl versigtig op twee bakstene geplaas sodat die neus wys in die rigting van die gang se toe kant. Vir 'n lont het ek 'n stukkie papier V-vormig gevou en 'n strokie buskruit ingegooi. Die "lont" het styf teen die klein gaatjie gepas waar mens die rubber pypie sou inskroef as jy 'n wiel wil pomp.
Bietjie senuweeagtig steek ek die lont aan die brand.
Dis moelik om te verduidelik. Stel jou voor 'n weerligstraal slaan die grond een meter van jou af. Dit was 'n helse slag en ligflits.
Dit was 'n pypbom.
Onmiddelik het die dogertjie langsaan histerie begin gil en huil. Ek kon letterlik hoor hoe die ouma in die huis hardloop en skree: "Elsie! Elsie!, waar is jy"! Sy moes gedink het dis armageddon.
Ek het vinnig om die huis gehardloop en ewe onskuldig op die voorstoep gaan sit.
Die man van die melkwinkel langsaan het toe ook uitgekom en straat-op en straat-af gekyk om te kyk wat de hel aangaan.
Gelukkig het als rustig en vreedsaam stil geword daarna. Ek het half-en-half die polisie verwag maar Elsie het darem gou kalmeer.

 


WATERSTOF BALLONNE.
 
Toe ek op hoërskool in Winburg was, was daar nie goed soos Skeinat of Chemie of Meganika of Fisika nie. Dit was bloot "Wetenskap"
Ons weteskaponderwyser, Kallie het ons gewys hoe om waterstof te maak met zink en swaelsuur.
Dit het my verbeelding aangegryp en moes verder ondersoek word, het ek gedink.
Zink kon mens nog uit flitsbatterye kry (baie min) , maar swaelsuur was buite bereik.
Alternatiewe wat vir my gewerk het was aluminium foelie en seepsoda.
Kry 'n 5 liter glasbottel (meer beskikbaar as plastiek in daai dae), gooi 'n paar gefrommlde stukkies foelie in die bottel, koppie water en 'n paar vlokkies seepsoda. Wag 'n paar sekondes en bind 'n plastieksakkie oor die bek van die bottel. Die sakkie blaas op en dan bind jy dit toe en laat dit gaan.
Dis uiters bevredigend om te sien hoe jou waterstofballon op en op gaan tot dit oor die horison verdwyn. Omdat daar redelik suurstof gemeng is met die waterstof, maak dit nogal 'n lekker knal as jy 'n brandende vuurhoutjie op die ballon gooi voordat die te hoog is. Mooi blou vlam.
Maar soos die Engelsman sê "Go big or go home"
My ma het op 'n stadium getrou en ons het na 'n plaas-toe getrek, so 25 km buite Winburg. Dis waar ek begin het met die waterstof ballone.
Ek wou graag probeer om die ballon te laat ontplof as die so 30 meter bo die grond is. Soos vuurwerke.
Maar dit is so dat die ontploffing dalk mense sal laat skrik, so ek het my installasie ver van die huis-af geskuif tot anderkant die hoenderhokke. Ons het omtrent 50 lê-hoenders gehad.
Soos die plastieksak begin opvul het met waterstof, het ek 'n lang lyntjie met paraffien klam gemaak en dit aan die ballon vasgemaak.
Toe ballon vol genoeg was, het ek dit laat gaan en die onderste punt van die toutjie aan die brand gesteek. Soos beplan het die vlam die ballon bereik so 15 meter bo die grond.
Dit was 'n besondere harde en mooi ontploffing.
Reg bo die hoenderhokke.
'n Hoender is mos 'n snaakse ding. Hulle kry die horries as 'n vreemde ding bo hulle in die lug verby beweeg. Toe die ballon nog boonop ontplof met 'n blou vlam, is die hel los in die hoenderhokke. Stof en vere en 'n gekekkel dat jou ore tuit.
Die stupid goed het vir 1 week nie gelê nie en die gebrek aan eiers wat verkoop sou word, het nogal 'n invloed op die plaas se kontantvloei gehad.
Ek was taamlik in die moeilikheid en verdere soortgelyk eksperimente was summier verbied.

 

'n DRAMA WAT TOE NIE WAS NIE
 
Voor die dae van die 4 provinsiale streeksrade vir uitvoerende kunste, SUKOVS, TRUK, NAPAC en KRUIK, was die professionele akteurs, ens maar oorgelewer aan hulle eie inisiatief om 'n bestaan te maak en die plattelandse publiek te vermaak.
Min-of-meer 3 keer per jaar het een of ander toergeselskap die plattelandse dorpies besoek en 'n opvoering aangebied in die stadsaal. Hierdie opvoerings was uiters gewild onder die dorpies se inwoners en omgewing se boere.
Die toergeselskap het sy eie "props" en toerusting saamgery en hulle eie stukke geskryf om op te voer. Klankstelsels was ongehoord en die akteurs en aktrises moes baie hard praat om hoorbaar te wees in die sale wat nie met akoestiese eienskappe in gedagte ontwerp was nie. Dit was nogal OK want dit het 'n baie spesiale atmosfeer en karakter aan die opvoerings gegee.
Dis waar ek in die Winburgse stadsaal die eerste keer vir Al Debbo in lewende lywe gesien het. (Nadat hy blykbaar die hele middag in die Fords Hotel se kroeg saam met manne gekuier het).
Baie ander latere bekende akteurs en -trises het só 'n lewe gemaak. Ek mag verkeerd wees, maar ek dink dis hoe Wena Naudé begin het.
Ek en my ma het altyd die optredes bygewoon.
Een só 'n Saterdagaand het ons opgedress en stadsaal-toe gestap. Die show sou 8 uur begin. Dit was bietjie vreemd dat dit redelik stil was, maar ons het maar kaartjies by die deur gekoop en plekke op die harde hout opvoustoele gaan inneem.
Dit was amper 8-uur en ons was eerste daar.
Teen 8-uur was ons nog steeds eerste daar.- en alleen
Ek het gesien hoe die gordyne op 'n skrefie oopgaan en iemand van die verhoog af vir ons loer.
Kwart-oor 8 was ons nog steeds alleen.
Wéér loer iemand deur die skrefie vir ons.
Teen half-nege gaan die sykant van die gordyn oop en iemand klim van die verhoog af met die sytrappe en kom nader.
Die man is swaar opgemaak en kom staan met sy hande nederig gevou voor ons.
Ag, hy is só jammer maar dit lyk of ons die enigste toeskouers vir die aand is. Dit gaan baie moelik wees om die program vir net 2 mense op te voer. Sal ons vreeslik omgee om maar huistoe te gaan? Hulle sal ons geld by die deur vir ons teruggee.
Dit was baie teleurstellend maar ons het die arme mense baie jammer gekry. Hulle moes nog steeds die huur van die saal betaal ook.
Hoekom dit gebeur het dat niemand anders opgedaag het nie, weet ek nie.
Kort daarna het SUKOVS begin met hulle toere - volledig toegerus met fancy beligting en klankstelsels.
Die romanse van die toergeselskappe was iets van die verlede.
Soos ou Lee Marvin in "Paint your wagon" gesê het:
They civilise left and they civilise right, till nothing is left and nothing is right.

 

 

OUTYDSE HARDE POLITIEK
 
Toe ek op hoërskool was op Winburg, kon ek presies sê wie NAT ( HF Verwoerd) en wie SAP (Sir de Villiers-Graaf) gestem het in die dorp of omgewing.
Die dorp is in 1837 gestig en is die oudste dorp in die Vrystaat. (Die Groot Trek was in 1830?)
Die NG Kerk (Klipkerk) is kort daarna gebou en in die middel van die dorp langs die stadsaal.
Gedurende die 1940's of 1950's het dinge in die kerk begin skeef loop. Op Sondae, vóór kerk, en ná kerk, wou die NAT gemeentelede en SAP gemeentelede mekaar begin bliksem in die straat. Dit het begin uitgebrei na die kerkraad en na weeksdae binne-in Volkskas en die Afrikaanse Handelshuis.
Die kerkraad besluit toe om maar af te stig en die NAT kerk op 'n ander plek te loop bou om die vrede te probeer bewaar.
Só is die Rietfontein kerk en gemeente naby die skool gestig en gebou. Dis waar ons gemeentelede was - nie omdat ons kwaad was vir die SAPPE nie - die kerkgebou was reg oor die straat van ons huis. Om die waarheid te sê ons was polities absoluut neutraal en geduldig.
Synde 'n klein dorpie te wees, weet mens mos wie is in dié kerk en wie is in dáái kerk. Dis hoe jy weet wie is 'n SAP en wie is 'n NAT. Maklik.
Maar die kwade gevoelens het maar nog by enkele gemeentelede bly voort bestaan, soos tannie Theunissen. Ja, 'n vrou nogal. Sy was 'n SAP. Klipkerkgemeente.
Ons het mos die die ordentlikheid om te sê 'n vrou is "groot" as ons eintlik bedoel sy is vet. Tannie Theunissen was net plain freaken' vet. Sy het oorlogskip vir 'n kar gehad. Ek dink dit was 'n Plymouth of so-iets, maar gróót. Ek dink jy kon 'n sitkamerstel in sy kattebak inpas.
Sy het die gewoonte gehad om die strate op en af te cruise met haar kar en moeilikheid te soek. Haar venster deur se venster was altyd oop en haar vet regterarm het altyd heeltemal by die venster uitgehang. Soos 'n boomstomp. Só het sy stadig op en af gery en almal aangegluur, op soek na 'n argument. Ek dink Mnr Kleynhans, die magistraat, het omtrent net haar sake gehanteer. Kyk haar net effens skeef aan, dan dagvaar sy jou. Sy was veral lief vir politieke argumente. SAP teen NAT konfrontasies.
Eendag, laatmiddag, stap ek huistoe van Kaplan se kafee af en ek sien haar stadig aangery kom. Toe sy naderkom hurk ek om te kyk om te kyk of my skoenveters darem nog goed vas is. Ek was aan die anderkant van die straat maar uit die hoek van my oog sien ek sy hou stil reg langs my. Ek kyk stadig op na haar vet gesig.
Sy gluur my aan "Wat kyk jy?" brom sy.
Sy kon seker nie 'n argument optel voor sononder nie en het frustrasies op my probeer uithaal.
Ek het maar almal se raad gevolg en my mond gehou en verder gestap.
Blêddie SAP. Tipies.


 

 

NOMMER ASSEBLIEF?


Nota: Ek het dié storie verskeie kere gehoor en het geen rede om te dink dis nie waar nie

Voor ons outomatiese telefone gekry het, het die plattelandse telefoonstelsel gewerk soos op die illustrasie hieronder, (As ek sê "outomatiese" bedoel ek daai fone met die ronde skyf met die gate in waarin jy jou vinger moes druk en die skyf dan moes "dial" )

Die lyne tussen dorpe was "hooflyne" genoem en het die sentrales van elke dorp met mekaar verbind.

Die vertakkings uit die hooflyne was "plaaslyne"genoem.

Die vertakkings uit die plaaslyne het na die onderskeie plaashuise-toe gegaan.

As ek iemand in Kroonstad wou bel, moes ek eers my sentrale bel en 'n "hooflynoproep"bespreek vir, sê maar, 6-uur vanaand. Jy moes ten minste 'n uur of twee voor die tyd jou oproep bespreek. (Tensy dit doodsake was maar dan was dit baie duurder en ander gebruikers moes afgegooi word deur die sentrale- tannie om jou dringende oproep te kan akkomodeer.)

Omtrent 10 - 15 plase deel so 'n plaaslyn wat beteken dat enige iemand op daai plaaslyn kan inluister as jy met jou meisie in. bv. Kaapstad praat. As jy met iemand praat en jy hoor 'n sagte, subtiele "kliek" in die agtergrond dan weet jy iemand anders op jou plaaslyn het nou ook opgetel en is besig om in te luister. Dit was gewoonlik die ou tannies op die plase wat niks gehad het om te doen nie, en na skindernuus soek, wat die skuldiges was.

Oud Staatspresident Advokaat Blackie Swart se skoonma het by hulle gebly op die plaas in die Winburgdistrik en almal het geweet sy's 'n ou oortreder.

Oom Faan Transport en sy buurman wat 'n plaaslyn met oom Blackie Swart gedeel het, besluit toe eendag genoeg is genoeg.

Soos afgespreek bel oom Faan die ander boer. Hulle praat oor "dit"en "dat"en wag.

Skielik n sagte "kliek".

Oom Faan sê hard en duidelik:

"Het jy gehoor, Piet, Blackie sleep nou skelm vlerk by tant Sus?"

Hy sê vir 'n paar oomblikke wat die doodstil to skree die tannie:

"DIT LIEG JY!"

Skielik besef sy blykbaar wat aangaan en gooi die gehoorstuk terug op die mikkie.

Daarna, sê oom Faan, het hulle vrede gehad.